Chirurgia to „jeden z najstarszych działów medycyny, w którym podstawowym sposobem leczenia jest zabieg operacyjny, też postępo­wanie za pomocą nie uzbrojonych rąk, np. nastawianie złamanej lub zwichniętej kończyny”. Nie jest to doskonała definicja, budzić może wiele zastrzeżeń, jest jednak sformułowaniem niezbędnym dla celów formalnych.

Pełne zrozumienie chirurgii, szczególnie jej miejsca w „sztuce lecze­nia”, wymaga mocnego osadzenia w szeroko pojętej historii. Ponieważ obszerny traktat nie mieści się w ramach tego opracowania, a suchy wywód sprowadzony do dat i faktów nie oddaje istotnej warstwy filo­zoficznej, mowa będzie tylko o chirurgii dzisiejszej, tej, której osiąg­nięcia zaskakują nawet uznanych profesjonalistów. To zresztą jedna z charakteryzujących ją od dawna cech. Drugą cechą chirurgii, bliższą dnia dzisiejszego, jest coraz dalej idące zróżnicowanie, określane zwy­kle jako wąska specjalizacja. Ta druga cecha sprawia, że czytelnik ze­tknie się z problemami leczenia chirurgicznego także w innych dzia­łach tej encyklopedii.

Dynamiczny rozwój chirurgii, tak spektakularny na przestrzeni ostatnich lat, stał się możliwy dzięki wielkiemu postępowi nauki, sta­nowi wszakże zarazem istotny dowód jej niedoskonałości. Brzmi to na pozór paradoksalnie, jeżeli nie uświadomimy sobie, że leczenie chiru­rgiczne uwalnia od dolegliwości, ratuje życie, ale usuwa jedynie skut­ki choroby a nie jej przyczyny. Taka też jest rola chirurgii we współ­czesnej medycynie. Chirurgia w odczuciu człowieka chorego zawsze budziła strach, ale dawała też iskrę nadziei. Dzisiaj stwarza znacznie więcej nadziei niż lęku. Nie eliminuje go jednak całkowicie. Nie za­głębiając się w psychologicznie umotywowane aspekty tego zagadnie­nia należy podkreślić, że ma ono istotne znaczenie. Warunkiem sku­teczności leczenia chirurgicznego jest bowiem przeprowadzenie go w określonym etapie procesu chorobowego.